O projekcie
Atlas wszystkich mieszkańców powstał w ramach inicjatywy Miastozdziczenie, prowadzonej przez Fundację Puszka. To publikacja, do której zaprosiliśmy Was, byście poprzez Wasze opowieści oddali głos i miejsce wolno żyjącym roślinom, zwierzętom, grzybom i innym pozaludzkim organizmom obecnym w Warszawie. Powstanie książki poprzedzone było otwartym naborem zgłoszeń, a także serią spacerów i warsztatów dotyczących międzygatunkowego współzamieszkiwania stolicy.
Spośród kilkudziesięciu nadesłanych opowieści wybraliśmy 53, które zostały zilustrowane przez Mariusza Tarkawiana i umieszczone w pierwszej części książki. Pozostałe zgłoszenia możecie przeczytać w wirtualnym rozszerzeniu Atlasu. Na tej stronie znajdziecie również Atlas w formie bezpłatnego pliku pdf. Druga część książki składa się z kolei z tekstów zaproszonych autorek i autorów.
Jeśli chcesz otrzymać drukowaną wersję Atlasu, napisz do nas, omówimy szczegóły.
Atlas wszystkich mieszkańców jest projektem ciągłym – nadal czekamy na Wasze historie, które będą regularnie pojawiać się w jego wirtualnej wersji. Zapraszamy również do współpracy w ramach naszych przedsięwzięć popularyzatorskich i edukacyjnych, skupiających się wokół inicjatywy Miastozdziczenie.pl.
Idea
Aleksandra Litorowicz
Nawet jeśli na co dzień tego nie zauważamy, żyjemy w międzygatunkowym mieście, dzieląc coraz mocniej zurbanizowaną przestrzeń z nie tylko ludzkimi sąsiadami. Ci sąsiedzi to na przykład czapla i lis nad Wisłą. Przyuliczny jesion. Gołąb na placu. Grzyby i bakterie w glebie. Pająk w naszym mieszkaniu. Część z nich to statyczni, zakorzenieni w miejscu obserwatorzy miejskiego życia, inni z kolei są rojni i ruchliwi, jak samosiejki niesione przez wiatr. Wiele tracimy, jeśli nie rozpoznajemy tego rozszerzonego sąsiedztwa. I nie chodzi tylko o to, że miasto różnorodne biologicznie ma większe szanse w obliczu konsekwencji zmian klimatu; że od przyrody zależy nasze przetrwanie. Jak przypomina antropolożka Anna Tsing, równie ważne jest to, że „natura ludzka to międzygatunkowa relacja” – i w takim kolektywie możemy widzieć, rozumieć i zdziałać więcej. Poza tym o ile ciekawsza, gęstsza, ale i bardziej wymagająca może się okazać codzienność, jeśli skalibrujemy ją na nie-tylko-własne potrzeby i nie-tylko-własne języki?
Tę relacyjną codzienność ćwiczymy w książce Atlas wszystkich mieszkańców, czyli ciągle powiększającym się zbiorze historii z międzygatunkowych warszawskich spotkań. Bohaterowie i bohaterki tych opowieści w miejskim imaginarium pozostawali zazwyczaj anonimowi, traktowani raczej jako zbiorowości niż indywidualne postacie – bardziej przecież przyzwyczajeni jesteśmy mówić o „naturze” czy „zieleni miejskiej” niż o sąsiadce topoli czy sąsiedzie bobrze. Tę perspektywę próbują zmienić autorzy i autorki pierwszej części książki, opisujący swoje relacje z konkretnymi warszawskimi drzewami, roślinami i grzybami, a nawet rzeką czy pagórkiem. Te krótkie opowiadania pozwalają uchwycić wielość postaw, lęków, przyzwyczajeń, radości, symbioz, dyskomfortów i konfliktów, które dzielimy na ludzko-pozaludzkim „przecięciu”. To również opowieści o tym, co łączy i co dzieli, o nauce wrażliwości, ale też niemożności pełnego poznania i zrozumienia. Kanwą tych historii są indywidualne praktyki, niedoskonała ludzka pamięć, czasami specjalistyczna wiedza, a czasem intuicja lub wyobraźnia (bo czy w Warszawie na pewno żyje biały kruk? Czy drzewo za oknem to na pewno akacja, czy może robinia akacjowa? Czy kolczasty sąsiad to na pewno zawsze ten sam jeż?).
Mam nadzieję, że Atlas wszystkich mieszkańców będzie pełnił podobną funkcję jak inne atlasy odkrywające przed czytelniczkami i czytelnikami nowe światy – pokaże złożoność oraz niezwykłość międzygatunkowego sąsiedztwa i zainspiruje do poszerzenia spojrzenia.
O książce
Książka składa się z dwóch części.
Pierwsza to 50 tekstów wybranych spośród kilkudziesięciu zgłoszeń nadesłanych do nas w otwartym naborze. Wszystkie opatrzone są wskazówkami dotyczącymi lokalizacji. Część z nich jest anonimowa – wtedy nie mają podpisu autora czy autorki. Każda z tych historii została zilustrowana przez rysownika Mariusza Tarkawiana. W zgłoszeniach dokonywaliśmy jedynie zmian stylistycznych lub skrótów, nie robiliśmy natomiast korekty merytorycznej ani nie szukaliśmy terminologicznej poprawności. Pełne wersje opowiadań, bez skrótów redakcyjnych, jak również historie, które nie znalazły się w druku, dostępne są w elektronicznej wersji Atlasu.
Druga część książki to zbiór tekstów zaproszonych autorek i autorów.
Przewodnik po międzygatunkowym sąsiedztwie autorstwa Jakuba Węgrzynowicza w przystępny i praktyczny sposób podpowiada, jak myśleć i mieszkać, gdzie i jak być, jak reagować i angażować się w międzygatunkowym mieście, a także odsyła do innych baz wiedzy w postaci książek czy stron internetowych. Przewodnik powstał dzięki wsparciu merytorycznemu Igora Siedleckiego i Stanisława Łubieńskiego z Akademii Dzikiej Ochoty, a także Adama Kaplera i Aleksandry Litorowicz.
W tekście Wodna receptura Małgorzata Kuciewicz i Simone De Iacobis z grupy projektowej CENTRALA wraz z Aleksandrą Kędziorek pokazują, jak krok po kroku założyć własną donicę hydrobotaniczną, czyli nowe miejskie siedlisko dla zwierząt i roślin. Tekst powstał na bazie ich wspólnej pracy badawczo-popularyzatorskiej związanej z przywracaniem roślinności wodnej do miast.
Gawęda o warszawskiej bioróżnorodności Adama Kaplera to opowieść o stołecznych centrach dzikości, czyli między innymi Zakolu Wawerskim, parku Skaryszewskim i warszawskim odcinku Wisły, ale też mniej oczywistych, takich jak Pałac Kultury i Nauki czy ogródki działkowe. Dzięki lekturze poznamy ciekawostki z życia wielu naszych sąsiadów i sąsiadek, a także będziemy mogli poćwiczyć wrażliwość na bogactwo i różnorodność życia, które toczy się obok nas.
Tekst Jak mówię i piszę, tak widzę – o potencjale międzygatunkowych dialogów autorstwa Weroniki Zalewskiej z jednej strony jest czujną analizą związków języka i kształtowanej przezeń (nie zawsze międzygatunkowej) rzeczywistości, z drugiej zaś proponuje nieoczywiste, ale potężne narzędzie do codziennej zmiany narracji – a jest nim poezja.
W tekście Być razem inaczej – posthumanistyczna wizja miejskiej wspólnoty Dominika Wasilewska podejmuje się niełatwego zadania wprowadzenia czytelników i czytelniczek w myśl posthumanistyczną. Okazuje się, że nie tylko w dysputach filozofek, lecz także w codziennym podejściu do świata perspektywa ta może być wyjątkowo o(d)żywcza i przydatna – wskazuje nam bowiem wielość nowych spojrzeń na wspólne i równe życie w ekosystemie miejskim.
Książkę zamyka – a właściwie otwiera ku przyszłości – tekst Bartłomieja Dominika Bonawentury Kruka. Jego Raport z przyszłości to spekulatywna historia Warszawy lat 2027–2094 spisana w kronikarsko-reportażowej formie. Jak może potoczyć się przyszłość stolicy wprzęgniętej w globalne zależności? Czy poradzimy sobie z konsekwencjami zmian klimatycznych? Jak radykalnych ruchów może to wymagać? I w końcu: jaką rolę ma w tym scenariuszu do odegrania nie tylko człowiek, lecz także miejska przyroda?
„Atlas wszystkich mieszkańców”, Wydawca: Fundacja Puszka, Warszawa, 2022, wydawnictwo bezpłatne
Pomysł i redakcja: Aleksandra Litorowicz
Redakcja językowa: Justyna Chmielewska
Projekt graficzny i skład: Karol Koszniec
Ilustracje, okładka: Mariusz Tarkawian
Autorki i autorzy tekstów: CENTRALA (Małgorzata Kuciewicz, Simone De Iacobis) wraz z Aleksandrą Kędziorek, Adam Kapler, Bartłomiej Dominik Bonawentura Kruk, Aleksandra Litorowicz, Dominika Wasilewska, Jakub Węgrzynowicz, Weronika Zalewska.
Konsultacje przyrodnicze: Stanisław Łubieński i Igor Siedlecki (Akademia Dzikiej Ochoty) oraz Adam Kapler.
Publikacja powstała w ramach projektu Atlas wszystkich mieszkańców realizowanego przez Fundację Puszka i współfinansowanego ze środków Urzędu m.st. Warszawy.
